Toelichting voor politici en leden van de pers
VVGN is een vereniging die zich inzet voor een gelijke behandeling van alle rechtspersonen (organisaties, bedrijven en private personen) die zich wensen in te zetten voor het natuurbehoud in Vlaanderen. Pas wanneer iedereen met gelijke middelen natuur kan realiseren kan eenieder maximaal bijdragen aan het biodiversiteitsbehoud in Vlaanderen.
Om dit te realiseren wil de VVGN een halt toeroepen aan het onrechtmatig toekennen van subsidies voor de aankoop van gronden aan terrein beherende organisaties. Door in de regelgeving en in de praktijk een beperkt aantal spelers te bevoordelen werd in Vlaanderen aan quasi monopolie voor natuurbehoud gegeven aan één enkele organisatie: Natuurpunt.
Graag had VVGN over de hierboven vermelde doelstelling een inhoudelijk gesprek gevoerd met minister Demir en met het Agenshap voor Natuur en Bos. Op deze wijze hadden constructieve voorstellen wellicht tot een oplossing kunnen leiden. Minister Demir besliste hier anders over door de zaak door haar collega Wilfried Vandaele te laten aankaarten in de Commissie Leefmilieu van het Vlaams Parlement (21 november 2023), wellicht onder het motto ‘De aanval is de beste verdediging’. Tijdens deze zitting werd VVGN weggezet als een organisatie die de realisatie van duizenden vrijwilligers te niet wou doen en een klacht indiende voor het verstrekken van aankoopsubsidies aan een semi-commerciële organisatie (Natuurpunt) omwille van een wafelenbak die het organiseerde.
We zien ons dan ook genoodzaakt te reageren op de weinig onderbouwde aanval die Minister Demir meent te moeten opzetten.
Decennialang krijgt Natuurpunt (en in veel mindere mate enkele terrein beherende natuurverenigingen) een waaier aan subsidies voor werking, beheer, wetenschappelijk onderzoek en aankoop van natuurreservaten. Sinds de oprichting van Natuurpunt vzw in 2000 gaat het om meer dan 372 miljoen Euro en dan werden de subsidies aan de twee voorlopers van Natuurpunt nog niet in rekening gebracht. Bovendien worden nog vele bijkomende miljoenen binnengehaald via een kluwen van nevenorganisaties en subsidies op provinciaal en gemeentelijk vlak (https://vilt.be/nl/nieuws/subsidies-aan-natuurpunt-voor-grondaankoop-verdrievoudigd-sinds-2020). Dit maakte het mogelijk voor Natuurpunt om uit te groeien tot Vlaanderens grootste natuurvereniging. Naast de subsidiestromen ontwikkelde Natuurpunt commerciële en semi-commerciële activiteiten om de vereniging van voldoende financiële middelen te voorzien. Dergelijke commerciële activiteiten zijn evenwel niet verenigbaar met het verkrijgen van aankoopsubsidies voor gronden.
Omwille van het verkrijgen van aankoopsubsidies werd Natuurpunt intussen de grootste grondeigenaar in Vlaanderen met meer dan 20.000 ha in bezit. Wanneer we stellen dat Vlaanderen 650.000 ha open ruimte heeft op het platteland dan heeft Natuurpunt meer dan 3% van deze oppervlakte in handen. Voor de aankoop van gronden met het oog op natuurontwikkeling krijgen Natuurpunt en andere terrein beherende verenigingen 90% van het aankoopbedrag aan subsidies van de Vlaamse Overheid. Vaak worden deze gecombineerd met subsidies op provinciaal en/of gemeentelijk vlak. We kunnen dus stellen dat een private organisatie meer dan 20.000 ha grond in handen krijgt die vrijwel 100% betaald werd door de Vlaamse belastingbetaler. Een organisatie die zo’n belangrijke speler is op de grondenmarkt is per definitie mark deregulerend. Om een vergelijking te maken die wat meer tot de verbeelding spreekt: stel dat één enkel immobiliënbedrijf meer dan 3% van de Vlaamse huizenmarkt in handen zou hebben. Dat is 1 huis op 30 in elke Vlaams dorp, gemeente en stad. Zouden we dat aanvaarden?
VVGN ageert niet tegen de vele duizenden vrijwilligers die in hun vrije tijd natuur beheren. We zijn hun erkentelijk voor het prachtige werk dat ze verrichten. Wel hebben we een probleem dat met overheidsgeld gronden worden aangekocht die in de handen komen van een private organisatie. Als het maatschappelijk noodzakelijk is dat deze gronden worden aangekocht met het oog op natuurontwikkeling dan moeten ze aangekocht worden door de Vlaamse Overheid. Op deze wijze blijft de Vlaamse Overheid (en dus in zekere mate de belastingbetaler) eigenaar van de grond. Natuurorganisaties kunnen dan steeds meedingen naar het uitvoeren van de nodige beheers- en onderhoudswerken (via marktbevraging). Daar ze met vrijwilligers werken zullen ze hun diensten goedkoop kunnen aanbieden en hun activiteiten in de natuurreservaten zonder problemen kunnen verderzetten.
In 2017 kreeg Vlaanderen een nieuwe natuurregelgeving die tegemoet wou komen aan de hierboven aangehaalde problematiek. Zo kregen andere rechtspersonen ook de mogelijkheid om aankoopsubsidies te verkrijgen. Er werd evenwel een basisvoorwaarde opgenomen: de aanvrager van de aankoopsubsidie moet reeds beschikken over een natuurreservaat. Met het opnemen van deze voorwaarde werd in de feiten een nieuwe ongelijkheid gecreëerd. Hierdoor missen we in Vlaanderen heel wat kansen om natuurontwikkeling te realiseren.
Door het systematisch bevoordelen van Natuurpunt (en in mindere mate andere terrein beherende natuurverenigingen) werd een feitelijk monopolie gecreëerd. Omdat de organisatie zoveel groter was dan alle andere spelers ging ze haar eigen regels en inzichten opleggen aan anderen. Private bedrijven en eigenaars die natuurontwikkeling willen realiseren maar dat op een alternatieve (weliswaar wetenschappelijk onderbouwd) wijze willen doen worden door Natuurpunt gedwarsboomd of de Vlaamse Regering/overheid wordt gevraagd om in te grijpen.
Door het feitelijke monopoly dat ontstond kreeg Natuurpunt ook dan de kans om (bestuur)leden een rol te laten spelen in verschillende agentschappen van de Vlaamse overheid. Voor sommigen onder hen was het doel belangrijker dan de ingezette middelen. Zo ontstonden laakbare situaties: Natuurpunt(bestuur)leden maakten gebruik van hun functie om dossiers te beïnvloeden, werden rechter en partij in sommige vergunningsdossiers, beïnvloeden wetenschappelijke rapporten en/of in aanbevelingen aan de Vlaamse Overheid en Vlaamse Regering. Sommige Natuurpunt(bestuur)leden gingen zover dat private eigenaars onder druk werden gezet om hun gronden aan Natuurpunt te verkopen argumenterend dat Natuurpunt de nodige invloed had om vergunningen te dwarsbomen of gronden een nieuwe bestemming te geven. Doorheen de jaren werd steeds minder weerstand aanvaard. Leden van adviesorganen die zich kritisch uitlieten over subsidiedossiers werden onder druk gezet of gevraagd om het adviesorgaan te verlaten. Daarbij bijgestaan door medestanders binnen de Vlaamse administratie.
Natuurpunt greep ook steeds vaker naar juridische procedures waarbij vergunningsaanvragen van private bedrijven in een vroeg stadium een halt werden toegeroepen. Pas na een akkoord met Natuurpunt kon de vergunningsprocedure verdergezet worden. Dat sommige vergunning plichtige bedrijven ook als sponsor van Natuurpunt optreden doet de wenkbrauwen fronsen.
Wat VVGN voor ogen heeft is eenvoudig: de terugbetaling van de onterecht verkregen aankoopsubsidies. Dit kan makkelijk gerealiseerd worden door (een deel van) de aangekochte gronden over te dragen aan de Vlaamse Overheid die ze perfect kan behouden om natuurdoeleinden te realiseren. Het beheer kan ook in de toekomst uitgevoerd worden door organisaties die met vrijwilligers werken. Zij moeten immers in staat zijn om bij een marktbevraging een gevoelig lagere prijs te vragen voor hun diensten dan professionele organisaties.
Geen enkele organisatie hoeft hiervoor te verdwijnen.
Voor wat de toekomst betreft geven we de voorkeur om de aankoopsubsidies af te schaffen en de Vlaamse overheid, daar waar nodig, aankopen zelf te laten realiseren.
